بزرگ مردي بوده است اين جمال. به آساني هم به اينها نرسيده است. او مرد جهانديده اي بود. اما به نظرم بعضي از اين بندها زيرمجموعه يا معلول عوامل و بندهاي ديگري هستند كه در اين فهرست قسيم آنها شده اند. مثلا «عدم تحرك و سستي...» به ظاهر معلول جبرمحوري و تقديرگرايي يا بدبيني و عدم اعتماد است. يا مسئوليت ناپذيري ميتواند معلول غفلت از سرنوشت يا ... باشد. جمال از دنيا رفت ولي تاثيرات او هنوز در ميان روشنفكران ما هست. مصر و ايران و پاكستان هنوز از او متاثرند.